Презентация "Утварэнне і правапіс прыслоўяў" (7 класс) – проект, доклад

Урок у 7 класе

Утварэнне і правапіс прыслоўяў

1. Разам 2. Праз злучок 3. Асобна

Р а з а м пішуцца:

1. П р ы с л о ў і, утвораныя спалучэннем п р ы н а з о ў н і к а ў з с а м а с т о й н ы м і ч а с ц і н а м і м о в ы: 1) з прыслоўямі: назаўтра, паслязаўтра, пазаўчора, залетась, замала, залішне, насупраць, назаўсёды, дацямна

2) з лічэбнікамі: натрае, утрох, утраіх, утрая і інш. (але: па двое; у адно); 3) з займеннікамі: потым, нашто, нізашто, навошта

4) з кароткімі і поўнымі прыметнікамі: злева, управа, налева, зрэдку, збольшага, здалёку, пароўну, падоўгу, дачыста, ушчыльную, упустую, унічыю, наўдалую (але: у адкрытую; на міравую; на бакавую);

5) з назоўнікамі: а) якія без прыназоўніка не ўжываюцца: дарэшты, дашчэнту, даспадобы, употай, знячэўку, няўцям, спакон, бесперастанку, безупынку ( і без упынку); б) паміж якімі нельга ўставіць азначэнне ці склонавае пытанне: напалову, навекі, напаказ, навобмацак, назло, напралом, наадрэз, нацянькі, папраўдзе (і па праўдзе), спадылба, даволі, дахаты, дадому, углыб, усур’ёз;

в) якія маюць шырокае прасторавае і часавае значэнне: звечара, увечары (але: пад вечар), зранку, удзень, уночы, апоўначы, спераду, збоку, ззаду, знізу, уверх, удалячынь, адразу, увысь, увосень, узімку.

2. С к л а д а н ы я прыслоўі ― спалучэнні са словамі што і сама: штотыднёва, штодзень, штодзённа, штоночы, штовечар, штолета; гэтаксама, тамсама, таксама.

Праз злучок

1) з прыстаўкай па- і суфіксамі -аму, -яму,-ому, -му, -ск-у, -цк-у, -ы, -ое, -ае, -яе: па- казённаму, па-іхняму, па-другому, па-мойму, па-казахску, па-купецку, па-воўчы, па-першае, па-другое, па-трэцяе; 2) з прыстаўкай абы-: абы-дзе, абы-як, абы-куды;

3) з постфіксам -небудзь: дзе-небудзь, як-небудзь, куды-небудзь; 4) утвораныя паўтарэннем таго самага слова ці сінанімічных, антанімічных: ціха-ціха, сам-насам, дзе-нідзе, перш-наперш, раз-пораз, воляй-няволяй, калі-нікалі, век-вяком.

Асобна

1) спалучэнні назоўнікаў з прыназоўнікамі без, да, на, з: без промаху, без аглядкі, без толку, без канца; да адвалу, да ўпаду, да смерці, да зарэзу; на адзіноце, на жаль, на хаду, на ляту, на бягу, на віду; з разбегу, з размаху, з разгону, з ходу, з налёту;

2) спалучэнні, у якіх назоўнік можа ўжывацца ў розных склонах: у час ― у часе, з часам, да часу; на памяць ― за памяццю, па памяці; пад пахай ― па пахі, пад паху; за пазухай ― за пазуху; пад рукой ― пад руку, з-пад рукі;

3) спалучэнні адмоўяў не, ні з назоўнікам і прыназоўнікам: не ў пару, не ў час, не ў меру, не да смеху; ні на грош, ні за грош; 4) спалучэнні прыназоўніка у з назоўнікам, які пачынаецца з галоснага: у абдымку, у адзіночку, у абрэз, у абмен, у абхват;

5) устойлівыя спалучэнні: без дай прычыны, усё роўна, усё адно, як след (але: якраз), па праўдзе кажучы, час ад часу, з веку ў век, як на зло (= ’як на злосць’).